Dzisiaj na rynku mamy wiele różnych ofert filmowych. Ta różnorodność propozycji rodzi dylematy, który film wybrać. Który będzie wspomagał rozwój dziecka bawiąc je i ucząc? Producenci prześcigają się chcąc zaistnieć na rynku i oferują produkty mogące nieraz budzić wątpliwości nauczycieli czy rodziców, czy te filmy niosą powszechnie uznawane wartości, czy tylko ich twórcy chcą nimi zaszokować opinię publiczną, zwrócić na siebie uwagę. Dlatego powrót do przygód Bolka i Lolka, Reksia, Krecika, czy Pszczółki Mai wydaje się być na wskroś uzasadniony.
Na ekrany kin wchodzi właśnie pełnometrażowy film o Pszczółce Mai, a bajki z Bolkiem i Lolkiem emituje TVP ABC. Fanpage „Bolek i Lolek – bajka mojego dzieciństwa” ma ponad tysiąc fanów, z kolei na YouTube niektóre filmy z Bolkiem i Lolkiem mają nawet milionowe wskaźniki oglądalności.
Na czym więc polega fenomen Bolka i Lolka, bohaterów serialu animowanego dla dzieci, że cieszą się niesłabnącą popularnością kolejnych pokoleń Polaków?
Pierwsze filmy z tej serii wyprodukowano w Bielsku-Białej w 1963 roku, początkowo fabuła ilustrowana była wyłącznie obrazem, znacznie później uzupełniono ją dialogami. Zatem co decyduje, że pół wieku później rodzice i ich dzieci preferują te filmy, oglądając je z ogromnym zainteresowaniem? Fanów Bolka i Lolka przybywa pomimo, że żyjemy w świecie „płynnej rzeczywistości”, który zmienia się w zawrotnym tempie za sprawą coraz to nowych technologii i codziennie powstają nowe, konkurencyjne produkcje dla dzieci. Czyżby filmy z Bolkiem i Lolkiem były ponadczasowe? Tak się wydaje, ponieważ funkcjonują w zbiorowej wyobraźni polskich widzów – tych dorosłych i tych małych. Można zatem oczekiwać, że i następne pokolenia będą bawiły się i przeżywały liczne przygody za sprawą małych bohaterów.
Warto zastanowić się, co takiego niezwykłego lub może nawet uniwersalnego jest w tych filmach, że i dzisiaj nauczyciele oraz rodzice chcą, by dzieci oglądały te filmy.
O ich powodzeniu przede wszystkim decyduje animacja zawierająca się w prostocie schematycznego obrazu graficznego, który nie tylko idealnie opisuje bohaterów, ale i pozwalała na łatwe odczytywanie ich stanów emocjonalnych. Dzisiaj, po odkryciach Ramachandrana wiadomo, że rysunek zawierający kluczowe elementy obiektu jest przez mózg szybciej rozpoznawany niż jego fotografia. Poza tym warto przypomnieć, że dzieci mają wrodzoną tendencję do symbolicznego ujmowania rzeczywistości, co szczególnie ujawnia się w ich schematycznych rysunkach (np. domu), zatem taki sposób prezentowania animacji, jaki wybrali autorzy tych filmów, odpowiada małym odbiorcom.
Nie bez znaczenia jest także fakt, że zaprezentowany wzór graficzny przełamywał powszechnie obowiązujący ówcześnie disneyowski styl rysunku, który powtarzany stał się sztampowy, by nie rzec – banalny. Jednocześnie rysunki Bolka i Lolka nawiązywały do kubistycznego malarstwa, w tym szczególnie do malarstwa Tadeusza Makowskiego, kompatybilnie przystawały do panującego abstrakcjonizmu, utożsamiały duch nowoczesności. Również i dzisiaj oddają klimat temporalnej rzeczywistości, ponieważ w różnorodności stylów wyróżniają się kwintesencją wybranej formy przekazu graficznego.
Prostota wyrażająca się w oszczędności środków wyrazu współgra z fabułą, której podstawową cechą jest promowanie kreatywności, czego ilustracją jest np. możliwość przeistoczenia się Bolka czy Lolka w rycerzy przy pomocy kilku prostych rekwizytów, takich jak stare wiadro, garnek, kij itp. Czyż właśnie w ten sposób nie bawią się dzieci? Używając symbolicznych przedmiotów wcielają się w bohaterów, z którymi identyfikują się w zabawach „na niby”.
Zatem filmy te odzwierciedlają dziecięcy sposób poznawania i rozumienia świata; przedszkolak bawi się używając symbolicznych przedmiotów, świat realny tworzy jedną całość z jego fantazją pozwalającą łamać mu wszelkie fizyczne czy czasowe bariery. Jednocześnie schematyczne przedstawienie postaci umożliwia jednoznaczne odczytywanie podstawowych emocji występujących u bohaterów, które towarzyszą podejmowanym działaniom.
Symboliczna schematyczność i kreatywność animacji w sposobie ilustracji fabuły są cechami, które powodują, że filmy te nie starzeją się. Na naszych oczach zmieniają się obowiązujące trendy w sztuce, szczególnie szybko dzisiaj, za sprawą nowoczesnych technologii, jednak ten plastyczny sposób, zaproponowany w filmach o Bolku i Lolku, wpisał się na trwałe w wyobraźnię zbiorową kolejnych pokoleń. Animacja w tych filmach posiada niebywałą wartość artystyczną, a przez to nie staje się banalna mimo upływu czasu. Również odzwierciedla sposób ujmowania rzeczywistości przez dziecko, jest przez to czytelna w sposobie ilustracji wydarzeń, motywów i zachowań bohaterów. Dlatego właśnie rysunkowe postacie Bolka i Lolka niezwykle silnie wpisują się w percepcję odbiorców, a fabuła konsekwentnie ten obraz utrwala; dzieje się tak dzięki wiedzy czy może intuicji ich twórców związanej ze sposobem poznawania świata przez dziecko. Nie można również zapominać, że żyjemy obecnie w świecie znaków, piktogramów czy akronimów, a filmy z Bolkiem i Lolkiem są świetnym sposobem na oswojenie się z nimi, sprzyjają uczeniu się umownego, graficznego sposobu komunikowania się.
Wspomniano wcześniej o fabule jedynie w kontekście obrazów rysunkowych, podczas gdy treściowa analiza scenariusza zwraca uwagę na przesłanie kierowane do małych odbiorców dotyczące współpracy i pomagania słabszym, działania pro publico bono. Dziś, kiedy dominuje skrajny indywidualizm, wskazanie na rolę współpracy jest zasadne, przy czym – co warto podkreślić – dzieje się to bez nieznośnej dydaktyki.
Bolek i Lolek posiadają różne cechy osobowości, które uzewnętrzniają się w ich działaniu, jednak zawsze potrafią sprostać wyzwaniom, trudnym okolicznościom, ich pragmatyzm i kreatywność pozwalają im wyjść obronną ręką i osiągnąć zamierzony cel, przy czym, jak wspomniano wcześniej, są to działania prospołeczne. Bolek i Lolek, a w późniejszych produkcjach i Tola, wspólnie rozwiązują różne trudne problemy.
W latach 70. ubiegłego wieku ich twórcy w fabule tych filmów nawiązali do tradycyjnych baśni, doskonale łącząc świat „tu i teraz” z tym magicznym, co było ówcześnie prekursorskim przedsięwzięciem. Właśnie tak czynią dzieci w wieku przedszkolnym; ich świat wyobraźni, fantazji i świat realny wzajemnie się przenikają. To jest kolejna przyczyna powodzenia tych filmów; rozwojowe podobieństwo ekranowych bohaterów do małych odbiorców umożliwiające tym ostatnim rozumienie fabuły i identyfikację.
Inną cechą charakterystyczną filmów z Bolkiem i Lolkiem jest wartka akcja budząca zainteresowanie, duża doza dowcipu, humoru, dzięki czemu dzieci budują pozytywny nastrój. Przedstawiony obraz świata społecznego, w którym rządzą uniwersalne wartości, wzmacnia
poczucie bezpieczeństwa, sprawiedliwości i sprzyja rozumowaniu moralnemu.
Również inne filmy takie jak np. „Reksio” czy „Krecik” w fabule zwracają uwagę na system wartości, jednak szczególnie koncentrują się na rolach, zadaniach, jakie należy realizować. Reksio dba o dom, gospodarstwo, wszystko zauważy, pomoże czy naprawi szkodę, a Krecik bacznie obserwuje innych ucząc się od nich, w ten sposób buduje swą wiedzę o świecie zachęcając małych widzów do naśladownictwa.
Muzyka filmowa towarzysząca tym projekcjom stanowi doskonałe uzupełnienie treści, a dzięki onomatopejom urealnia wydarzenia budując adekwatny do fabuły klimat emocjonalny. Wprowadzone elementy rytmiczne doskonale współgrają z rozwojem wrażliwości muzycznej dziecka.
Nauczyciele czy rodzice preferują wspomniane bajki filmowe; znają je, ponieważ oglądali je w czasach swego dzieciństwa, wiedzą, że niosą uniwersalne wartości, w tym przekaz pomagania innym. Mimo, że truizmem jest stwierdzenie, iż człowiek jest istotą społeczną i od jego umiejętności funkcjonowania w grupie w dużej mierze zależy sukces, jaki odniesie w życiu, również zadowolenie, jakie będzie odczuwał żyjąc wśród innych, to zwrócenie uwagi na ten aspekt u progu rozwoju dziecka jest istotne.
Nie przekreślając nowych produkcji jednak warto oprzeć się na tych sprawdzonych, uznanych filmach takich, jak wyżej wymienione, by stanowiły zaczyn w stymulacji rozwoju dziecka, a dopiero później poszukiwać innych, nowatorskich, wartościowych zarówno w aspekcie plastycznym, jak i treściowym. Nie można zapominać, że filmy mają ogromny wpływ również na rozwój estetyczny dziecka.
dr Maria Molicka
